Kemik İliği Nakli Merkezi;
Lenfoma, Multiple myeloma, Akut Lösemiler (çok daha az oranda kronik lösmiler), aplastik anemi ve diğer kemik iliği yetmezlikleri, hemoglobinopatiler, miyelodisplastik ve kronik myeloproliferatif hastalıklar’ın kök hücre nakli ile tedavilerini başarıyla gerçekleştirmektedir.
Kök Hücre Nedir?
Kök hücreler özelleşmemiş yada farklılaşarak birtakım işlevler kazanmamış hücreler olup sınırsız bölünebilme ve kendini yenileyebilme özelliğine sahiptir. Vücudumuzdaki bütün doku ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Hematopoietik kök hücreler kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) ve trombositleri üreterek kan dolaşımına veren hücrelerdir. Kemik iliğinde ve göbek kordonunda bol miktarda daha az oranda çevre kanında bulunmaktadır.
Kök hücre nakli hastası, hasta yakınları ve doktor için son derece zorlu ve stresli bir süreçtir. Ancak çok kısa bir süre öncesine kadar tedavisi olmayan, hatta ölümcül olabilen kan kanseri, nüks eden lenf bezi kanseri, kemik iliği kanseri gibi bir çok hastaya yeni bir yaşam sunarak umut ışığı olmuştur.
Kemik iliği nakli merkezi biriminde uygulanmakta olan Kemik İliği Nakil işlemleri kapsamında, otolog yani kendinden nakil, allojenik yani tam uyum içeren diğer verici ya da aileden nakil ve haploidentikal yani yarı uyumu bulunan donörlerden nakil işlemi gerçekleştirilmektedir. Hastanelerimizin kemik iliği nakli merkezlerinde hem çocuk hem de erişkin hastalara hizmet verilmektedir. Kök hücrenin ve kemik iliğinin toplanması, toplanan hücrelerin çeşitli işlemler ile ayıklanması, işlenmesi hastanelerimizin kemik iliği nakli merkezi laboratuvarlarında gerçekleşmektedir. Kemik iliği nakli merkezinde hem verici hem de alıcıların işlemleri ve sağlık tahlilleri yapılmaktadır.
1- Kök Hücre
Kemik iliği nakli kök hücre nakli olarak da bilinmektedir. Zarar görmüş olan kemik iliği kök hücrelerin yeniden bir araya getirilmesi amacıyla hastaya kendinden veya başka bir uyumu bulunan vericiden yani donörden sağlıklı olarak alınan kök hücrelerin nakledilmesi operasyonudur.
Kemik iliği nakli işleminden önce hastalara zarar gören kök hücrelerin tedavileri için ilaç tedavisi ve kemoterapi işlemleri uygulanmaktadır. Bu tedavilerden sonra sağlıklı kök hücreleri hastanın vericisinden ya da kendisinden alınmaktadır. Kan transfüzyonuna benzeyen şekilde boyunda bulunan bir toplar damara takılan kateter yoluyla hücreler aktarılmaktadır. Hastalar genel olarak nakil işlemi sırasında iyi durumdadır. Kök hücre nakli işleminden sonraki ilk bir ay, kemik iliği nakli olan hastalar birçok yan etki hissetmektedir. Bu yan etkiler uzman hekim tarafından takip edilmekte ve bu yan etkilerin azalmasına iyi gelen ilaçlar verilmektedir. Kök hücreler naklin hemen sonrasında kemik iliği içerisinde yeni kan hücrelerini üretmeye ve hastanın bağışıklık sistemini yeniden inşa etmeye başlamaktadır.
2- Kemik İliği Hastalıkları
Kemik iliği ya da kök hücre nakli lenf ve kan sisteminde farklılıklara sebep olan kanser ve birçok hastalığın tedavisi için uygulanan işlemdir.
a) Myeloblastik Akut Lösemi Hastalığı
Kemik iliği türündeki hastalıklara karşın savaş yapan lökositleri meydana getiren monosit ve granülositler kemik iliğinde blast yani genç hücreleri oluşturmaktadır. Bu genç hücreler zaman içerisinde büyüyerek bağışıklık sistemi için önemli rol oynamaktadır. Akut myeloblastik lösemi hastalığında bulunan bulgular blast hücrelerin olgunlaşma süresi içinde görülen anormallik sonucunda, normal seviyelerini devam ettiremeyen hücrelerin kemik iliğinde ve kanda toplanmasıyla beraber bağışıklık sistemindeki görevlerini yerine getirememektedir. Kemik iliği nakli merkezi bu bulgulara akut myeloblastik lösemi hastalığı adı verilmektedir. Belirtileri ise nefes darlığı, halsizlik, çabuk yorulma, ateş, kemik ağrıları, cilt üzerinde morluklar ve diş eti kanamaları ve burun kanamaları görülmektedir. Tanısı kemik iliği aspirasyonu, kemik iliği biyopsisi, genetik testler ve periferik yayma ile konulmaktadır. Tedavi ise kemik iliği nakli ve kemoterapidir.
b) Primer Amiloidoz Hastalığı
Kemik iliğinin ürettiği proteinlerin düzenli olmayan şekilde organlarda birikmesi ile meydana gelen bir hastalıktır. Belirtileri nefes darlığı, yorgunluk, cilt problemleri, ishal, kalp ritim bozuklukları, kilo kaybı, dilde büyüme ve mide, bağırsak problemleridir. Tanısı kemik iliği nakli merkezi birimimizde EKG, alana bağlı olarak biyopsi, idrar ve kan tahlilleri ile konulmaktadır. Tedavisi ise kemik iliği nakli ve kemoterapidir.
c) Aplastik Anemi Hastalığı
Kemik iliğinde yer alan hematopoetik adı verilen olgunlaşmamış genç kök hücrelerin çok az sayıda olmasından dolayı yeterince kan üretilmemesi halinde meydana gelen bir hastalıktır. Doğumdan kaynaklı, toksik alımı, fazlaca radyasyona maruz kalınması, doku rahatsızlıkları, hamilelik, enfeksiyonlar gibi nedenler aplastik anemiye sebep olmaktadır. Belirtileri yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı, ateş ve enfeksiyondur. Tanısı genetik testler, kemik iliği aspirasyonu, biyopsisi, kan sayımı, serolojik testler ve biyokimyasal testler sonucunda konulmaktadır. Kemik iliği nakli merkezi birimimizde tedavisi kemik iliği nakli ve immünsüpresif ilaçlar ile yapılmaktadır.
d) Paroksismal Nokturnal Hemoglobinüri
Eritrosit denilen kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasıyla beraber, kanımıza kırmızı rengini veren hem oksijen hem de karbondioksit taşımasını sağlayan hemoglobinin, idrar yolu ile kişinin vücudundan atılması ile oluşan ve damarlarda pıhtılaşma sonucunda damar tıkanıklığına yol açan hastalıktır. Belirtileri kalp çarpıntısı, ateş, damar tıkanıklığı, çabuk yorulmalar, göğüs, bel, baş ve karın ağrılarıdır. Tanısı kemik iliği nakli merkezi birimimizde idrar tahlili, biyokimyasal testler ve akış sitometrisisi ile konulmaktadır. Tedavisi ise eritrosit süspansiyonu, kemik iliği nakli, monoklonal antikor tedavisi ve demir içeriği bulunan ilaçlar ile yapılmaktadır.
e) Hodgkin Lenfoma
Vücudun birçok hastalık ve enfeksiyonlara karşı savaşmakta olan lenf sistemlerinde meydana gelen bir kanserdir. AIDS, insan herpes virüsü ve kızamık gibi birçok hastalık hodgkin lenfomaya neden olmaktadır. Bu hastalığı belirtileri gece terlemesi, kaşıntı, kilo kaybı, iştahsızlık, koltukaltında, boyunda ya da kasıklarda meydana gelen şişlikler, karaciğer ya da dalak büyümesidir. Tanısı bilgisayarlı tomografi, ultrasonografi, PET-BT, biyopsi, biyokimyasal ve hematolojik kan testleri ile konulmaktadır. İlerleyen hastalık sürecinde ise kemik iliği biyopsisi yapılmaktadır. Tedavisi ise kemik iliği nakli merkezi birimimizde radyoterapi, kemoterapi ve kemik iliği yani kök hücre naklidir.
f) Non-Hodgkin Lenfoma
Vücutta bağışıklığı güçlendirmek üzere görevde olan lenf sistemlerinde meydana gelen kanser türüdür. Tarım ilaçlarına maruz kalmak, viral hastalıklar, bazı ilaçlar, zehirli gazlara maruz kalma gibi durumlar bu hastalığa sebep olmaktadır. Belirtileri kilo kaybı, ateş, gece terlemesi, halsizlik, cilt üzerinde meydana gelen yaralar ve koltuk altında, boyunda ya da kasıklardaki ele gelen şişliklerdir. Tanı ve tedavi yöntemleri ise Hodgkin Lenfoma kanseri ile birebir benzerdir.
g) Myelodisplastik Sendromlar
Kemik iliğinde yeni kan hücreleri üretme zamanının anormalleşmesi ile birlikte, kemik iliğindeki hücrelerin olgunlaşması güçleşmektedir. Genel olarak ileriki yaşlarda meydana gelen bu hastalık trombosit ve lökosit azlığına yol açarak vücutta kansızlık meydana getirmektedir. Hastalık ilerledikçe lösemiye dönüşebilmektedir. Belirtileri gece terlemesi, halsizlik, anormal kilo kayıpları, cilt üzerinde morarmalar ve enfeksiyonlara bağlı ateş görülmektedir. Tanısı kemik iliği nakli merkezi birimimizde genetik testler, kan sayımı ve kemik iliği aspirasyonu ya da biyopsisi ile belirlenmektedir. Tedavisi ise ilaçlar, eritrosit süspansiyon ve kök hücre nakli ile yapılmaktadır.
h) Multiple Myeloma Hastalığı
Bağışıklık sisteminde meydana gelen plazma hücrelerinin aşırı ve kontrolsüz çoğalması ile oluşan kanserdir. Genel olarak ileriki yaşlarda meydana gelen bu hastalık, kemiklerin kırılmasına, bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve böbrek yetmezliğine sebep olmaktadır. Belirtileri ateş, halsizlik, iştahsızlık, kilo kayıpları, bel ağrıları, kemik ağrıları ve böbrek yetmezliği semptomlarıdır. Tanısı kemik iliği nakli merkezi birimimizde kemik taraması, kemik iliği aspirasyonu, idrar tahlili, biyokimyasal ve hematolojik testler, protein elektroforezi ve immünfiksasyon elektroforezi ile konulmaktadır. Tedavisi ise radyoterapi, kemoterapi ve kök hücre naklidir.
i) Kronik Myelositik Lösemi
Bağışıklık sistemini meydana getiren lökositlerin, kan içinde fazla olgunlaşmış hücre bulundurmasıdır. Genetik sorunların oldukça etkili olduğu bu kanser tipinde, kırmızı kan, beyaz kan hücreleri ve kan pulcuklarından sayı olarak oldukça fazladır. Belirtileri ise ağrı, yorgunluk ve terlemedir. Tanısı periferik yayma, kan sayımı, genetik bazı testler ve kemik iliği aspirasyonudur. Tedavisi ise kemik iliği nakli merkezi birimimizde ilaçlar ve dirençli hastalarda kemik iliği nakli ile yapılmaktadır.
j) Kronik Lenfositik Lösemi Hastalığı
Bağışıklık sisteminde bulunan lenfositlerin normal yapısı bozulup, hastanın vücudunda çok fazla birikmesi ile oluşan kanser hastalığıdır. Yapısı bozulan lenfositlerin bağışıklık sistemine yardımcı olmaması ile birlikte kırmızı kan hücrelerinin ve kan pulcuklarının üretimini de engellemektedir. Belirtileri kilo kaybı, halsizlik, çabuk yorulma, ateş, dalakta ve karaciğerde büyüme, kasıklarda, koltukaltında ve boyunda meydana gelen şişliklerdir. Tanısı kan sayımı, akış sitometrisi, periferik yayma, genetik testler ve kemik iliği aspirasyonu ile konulmaktadır. Tedavisi kemik iliği nakli merkezi birimimizde immünoterapi, kemoterapi, radyoterapi ve kök hücre naklidir.
k) Hemoglabinopatiler
Kanda bulunan hemoglobini meydana getiren globin zincirlerinin bozulması ile meydana gelen genetik olarak kaynaklanan hastalıktır.
l) Akdeniz Anemisi yani Talasemi
Genel olarak Akdeniz bölgesinde daha çok görülen genetik sorunlar ile, sonraki nesillere geçen bir kansızlık hastalığıdır. Belirtileri demir fazlalığı, kalp yetmezliği, kemik deformitesi, dalak büyümesi ve hormon sisteminin bozulmasıdır. Tanısı kemik iliği nakli merkezi birimimizde periferik yayma, tam kan sayımları ve hemoglobin elektroforezidir. Tedavisi ise kemik iliği nakli, eritrosit süspansiyon nakli ve belirli ilaçlardır.
m) Orak Hücreli Anemi Hastalığı
Kana oksijen taşıma ile görevli olan hemoglobinin yapılarının bozulması ile birlikte, görevlerini yapamaması ve kanda yer alan kırmızı kan hücrelerinin azalması ile oluşan genetik bir rahatsızlıktır. Belirtileri göğüs ağrısı, inme, enfeksiyonlar, kemik ağrıları, safra taşı oluşması ve krizlerdir. Tanısı kemik iliği nakli merkezi birimimizde periferik yayma, tam kan sayımları ve hemoglobin elektroforezidir. Tedavi ise belirli ilaçlar, koruyucu önlemler, eritrosit süspansiyonu nakli ve kök hücre naklidir.
Kök Hücre Nakli Nedir?
İyi huylu yada kötü huylu birtakım hastalıklar nedeniyle zarar görmüş/işlevini kaybetmiş kemik iliği kök hücrelerinin yeniden oluşturulması amacıyla kişiye kendisinden (otolog nakil) yada bir başka uyumlu vericiden (allojeneik nakil) sağlıklı hematopoietik kök hücrelerin verilmesi işlemidir. Kemik iliği kök hücrelerden zengin olduğu için kök hücre nakillerinde ilk kullanılan kaynak olmuştur. Ancak günümüzde hem alıcı hemde verici açısından güvenilir, hızlı ve daha az rahatsız edici olması nedeniyle çevre kaynaklı kök hücreler tercih edilmektedir. Yine son yıllarda göbek kordonundan elde edilen kök hücrelerde nakillerde kullanılmaktadır.
Kök hücre nakli işlemi öncesinde hastaya kemoterapi ve/veya ilaçlar uygulanarak kemik iliği boşaltılmakta ardından hastanın kendisinden veya doku uyumlu sağlıklı vericiden alınan kök hücreler verilmektedir. Bu işlem sonrasında kök hücreler alıcının iliğine yerleşir, çoğalır ve hematopoietik hücreler üreterek yeni kan hücrelerini üretmeye ve bağışıklı sistemini yeniden yapılandırmaya başlar. Hastanın kan değerlerinin düzelmeye başlaması 2-4 hafta içerisinde gerçekleşir. Bu sırada hasta doktoru tarafından yakın takip edilir. Özellikle kan değerlerinin düşük olduğu günlerde (bazen hergün ) kan desteğine ve enfeksiyon durumunda antibiyotik başlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bağışıklık sisteminin tam olarak iyileşmesi ise çok daha fazla zaman gerektirmekte, özellikle allojeneik ve göbek kordonundan yapılan nakillerde 1-2 yıla kadar uzayabilmektedir.